Autor: Aleksandra Krasucka
Dla zapracowanych: streszczenie na końcu
Wydmy
Ruchome wydmy zajmują środkową część Mierzei Łebskiej. Najsłynniejsze to Góra Łącka (ok. 30 m n.p.m) oraz Wydma Czołpińska, która może wyrosnąć aż na 56 metrów. Obie znajdują się wśród rozległych pól sierpowatych wydm ruchomych, zwanych barchanami. Wydmy przemieszczają się na odcinku pięciu kilometrów między jeziorem Łebsko a Bałtykiem. Prędkość ich wędrówki wynosi od dwóch do dziesięciu metrów na rok. Zasypują nadmorskie lasy, bagna, a nawet tereny zamieszkałe przez ludzi. Największe zmiany w krajobrazie zachodzą w okresie sztormów na Bałtyku, kiedy wieją najsilniejsze wiatry. Wydmy zaczęły się poruszać w pierwszej połowie XVI wieku. Zjawisko to zostało spowodowane przez człowieka. Najprawdopodobniej miało to związek z wielkimi odkryciami geograficznymi, dokonywanymi w epoce odrodzenia i zwiększonym zapotrzebowaniem na drewno z nadmorskich lasów. Wycinka drzew zniszczyła szatę roślinną przybrzeżnych terenów i uruchomiła piaski.
Ruch piasku zaczyna się przy wietrze wiejącym z prędkością 5 m na sekundę. Piasek przesuwa się po łagodniejszym stoku dowietrznym, a kiedy dotrze do szczytu, drobinki spadają po stromym stoku zawietrznym w dół. Wiatr w tych okolicach wieje przeważnie z zachodu na wschód i w tym właśnie kierunku przemieszczają się piaski. Dla ruchu wydm i zmian ich kształtów większe znaczenie mają krótkotrwałe wiatry sztormowe o prędkościach 10 metrów na sekundę niż długotrwałe wiatry wiejące z mniejszą prędkością. O szybkości przemieszczania się wydm decyduje również wilgotność podłoża i temperatura. Im zimniej, tym opisywane tu procesy są bardziej intensywne[1].
Wydmy dzielą się na białe, szare i brunatne. Wydmy białe znajdują się najbliżej morza, są ruchome, nagie lub pokryte ubogą roślinnością, głównie piaskownicą zwyczajną i wydmuchrzycą piaskową. Trawy te mają bardzo długie korzenie, rosną szybko w górę i mimo zasypywania ich przez piach – umieją przetrwać. Nazwa wydm bierze się od dużej zawartości piasku kwarcowego, pozbawionego substancji próchniczych.
Wydmy szare są już częściowo ustabilizowane. Pokrywa je bogatsza roślinność – suche murawy i wrzosowiska. Czasami pojawiają się na nich drzewa. Kolor wydm zmienia się wraz z rosnącą ilością próchnicy.
Wydma szara
Wydmy szare w ciągu sukcesyjnym zajmują miejsce między wydmami białymi i brunatnymi, które znajdują się najdalej od brzegu, a porośnięte są nadmorskim borem sosnowym lub wrzosowiskiem brusznicowo-bażynowym[2]. Wrzosowiska tworzą krzewinki wrzosu zwyczajnego, bażyny czarnej, wierzby płożącej, turzycy i kostrzewy czerwonej. Nadmorskie bory cechują się niewielką wysokością. Stałe wiatry wiejące od morza powodują nieregularny, jednostronny rozwój koron drzew i skręcenie konarów w fantastyczne nierzadko kształty. W początkach XX wieku, aby unieruchomić wydmy, wprowadzono gatunki obce nad morzem, jak na przykład kosodrzewinę.
Jeziora
Przeszło połowę powierzchni Słowińskiego Parku Narodowego zajmują przymorskie jeziora Gardno, Dołgie Duże, Dołgie Małe i Łebsko. Gardno powstało najprawdopodobniej 5 tysięcy lat temu przez odcięcie przybrzeżnych jezior od morza przez naturalną przeszkodę w postaci mierzei. Łebsko nie było zatoką morską, lecz powstało przez podniesienie się poziomu morza i zalanie przybrzeżnych łąk.
Jezioro Gardno ma prawie 2 i pół tysiąca hektarów, Łebsko zaś ponad 7 tysięcy, co czyni je trzecim co do wielkości jeziorem w Polsce. Na obu tych akwenach jesienią występuje cofka. Sztormowe wiatry wiejące od strony Bałtyku powodują wlewy słonawej wody morskiej, czego wynikiem jest niewielkie zasolenie wód jeziornych i okresowe podniesienie się poziomu wody. Na płaskim dnie Gardna zalega muł i osady głębokości 2 i pół metra. Przez jezioro to przepływa rzeka Łupawa, która uchodzi do morza. Przez Łebsko płynie rzeka Łeba. Obie te rzeki niosą z sobą duże ilości osadów, które gromadzą się na płaskim dnie raczej płytkich[3] jezior. Na skutek tych procesów akumulacyjnych powierzchnia obu jezior współcześnie się zmniejsza, a brzegi zarastają. W nadbrzeżnych szuwarach za dnia lubią przebywać jelenie i dziki.
Na obu tych jeziorach możliwe jest uprawianie sportów wodnych. Na Gardnie uprawia się windsurfing i żeglarstwo, na Łebsku można pływać kajakiem. Oprócz tego po Łebsku kursuje statek wycieczkowy do Rąbki, gdzie jest Muzeum Wyrzutni Rakiet oraz do Kluk, gdzie mieści się Muzeum Wsi Słowińskiej. Na obu jeziorach można wędkować. W jeziorach SPN można spotkać zarówno ryby słodkowodne, jak i morskie. I odwrotnie, w sferze przybrzeżnej w morzu występują ryby słodkowodne. W ekosystemach Słowińskiego Parku Narodowego żyją również ryby dwuśrodowiskowe, a więc takie, które część życia spędzają w morzu, a część w wodach śródlądowych. Do gatunków takich zalicza się łosoś, troć i węgorz oraz wodny kręgowiec – minóg morski.
Jezioro Dołgie Małe
Jeziora Dołgie Małe i Dołgie Duże objęte są ochroną ścisłą. Akweny te powstały na skutek odcięcia zatoki jeziora Gardno pod naporem wydm z północy i północnego zachodu. Jeziora te są bezodpływowe. Wzdłuż południowego brzegu jeziora Dołgie Małe ciągnie się pas torfowiska przejściowego, na którym rośnie m.in. owadożerna rosiczka okrągłolistna. Na dnie opisywanego jeziora mogą występować tak zwane oparzeliska, które jako nagromadzenie materii organicznej zmieniają temperaturę wody i różnicują wytrzymałość zimowej pokrywy lodowej, dlatego spacery po zamarzniętym jeziorze są bardzo niebezpieczne i oczywiście surowo zabronione. Na jeziorze Dołgie Duże zaobserwowano zosterę morską[4] i noskownicę europejską – gatunki uznane za wymierające.
Fauna i flora
Najważniejszymi zwierzętami parku są ptaki. Sklasyfikowano tutaj 260 gatunków, z których większość wyprowadza lęgi na terenie parku, a inne tu zimują lub pojawiają się przelotnie. Występują tu m.in. Grus grus, Bubo bubo, Tadorna tadorna (żurawie, puchacze, ohary). Spektakularnym zjawiskiem jest czasowa koncentracja żurawi w okolicach Krakulic nad Łebskiem. W okresie jesiennej wędrówki może się zebrać nawet siedem tysięcy osobników. W lasach można spotkać orła przedniego, orlika krzykliwego i kanię rudą. Na terenie parku zaobserwowano nawet tak rzadkich gości, którzy jedynie sporadycznie zalatują do Polski jak flaming różowy[5].
Wśród 490 gatunków owadów 30 znajduje się pod ochroną ścisłą (np. koziróg bukowiec, tęcznik mniejszy, pachnica bukowa). Najliczniejszym mięczakiem parku jest omułek jadalny, który tworzy liczne skupiska podwodne na dnie Bałtyku. Najrzadszym natomiast małżem słodkowodnym jest szczeżuja wielka. Niepozorny skorupiak – zmieraczek plażowy – zwany nocnym czyścicielem plaż, gdyż odżywia się martwą materią organiczną, ma na rozległych i piaszczystych plażach słowińskich znakomite warunki bytowania . Zamieszkuje bowiem plaże rzadko odwiedzane przez człowieka, a sam jest zjadany przez ptaki siewkowe. (Są to małe i średnie ptaki o długich wąskich skrzydłach i błoną pławną między palcami u nóg.)
fot. Słowiński Park Narodowy
W parku optymalne warunki bytowania znajdują bóbr i wydra. Występuje tu 15 gatunków nietoperzy, wśród nich zagrożony wyginięciem mroczek posrebrzany. Żyją tu lisy, borsuki i zające szaraki. Od niedawna obserwuje się również wilki, w 2009 zauważono tropy rysia. Jelenie europejskie jesienią odbywają tu rykowisko. Sporadycznie pojawiają się łosie, których niedawna kąpiel w morzu zrobiła ostatnio taką furorę w internecie. Zwierzęta te przywędrowały najprawdopodobniej z Żuław i udały się dalej na zachód. Były widziane w też Ustce, gdzie o świcie łaziły po molo. Łosie są największymi występującymi w Polsce ssakami roślinożernymi, więc niestraszni są im najgroźniejsi drapieżnicy. Nie boją się nawet wilków, których w Parku naliczono trzy watahy. Zadomowiły się tu również gatunki obce: jenot i norka amerykańska, ale ich obecność jest dość problematyczna, ponieważ polują na ptaki wodno-błotne i powodują spadek ich liczebności.
.
[1] https://sites.google.com/site/atrakcjeturystycznewpolsce/wydmy-ruchome---gora-lacka
[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Wydma_szara [dostęp: 02.03.2023]. Bażyna czarna jest wieloletnią, zimozieloną krzewinką, tworzącą gęste kępki o wysokości dochodzącej do 40 centymetrów, pokrojem przypominające wrzos. Ma igiełkowate, ciemnozielone listki. Owoce bażyny czarnej są jagodami – wyglądem przypominają borówkę amerykańską. Mogą pozostawać na roślinie przez całą zimę. Bażyna jest odporna na mróz. W Polsce występuje nad morzem oraz w górach – rośnie na skałach krystalicznych. Jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i jako taka została objęta ścisłą ochroną gatunkową (https://www.futuregardens.pl/bazyna-czarna.html [dostęp: 02.06.2023]).
[3] Maksymalna głębokość jeziora Łebska wynosi 6,3 metra, ale średnia już tylko 1,6 metra. W Gardnie maksymalna głębokość to 2,6 metra.
[4] https://atlas.roslin.pl/plant/8243 [dostęp: 02.06.2023].
[5] https://slowinskipn.pl/pl/swiat-zwierzat.html [dostęp: 02.06.2023].
Streszczenie
Wydmy na Mierzei Łebskiej, takie jak Góra Łącka i Wydma Czołpińska, są ruchomymi formacjami terenowymi. Przesuwają się na odcinku pięciu kilometrów między Jeziorem Łebsko a Morzem Bałtyckim z prędkością od dwóch do dziesięciu metrów na rok. Wiatr wiejący z zachodu na wschód po łagodnym stoku popycha piasek, który, gdy osiągnie wierzchołek, opada po stromym stoku zawietrznym. Sztormy na Bałtyku, z silnymi wiatrami, powodują największe zmiany w krajobrazie. Ruch wydm rozpoczął się w XVI wieku w wyniku wycinki drzew i zniszczenia roślinności brzegowej. Wydmy podzielono na białe, szare i brunatne. Białe wydmy są najbliżej morza, ruchome i porośnięte uboga roślinnością, przeważnie trawami. Wydmy szare są częściowo ustabilizowane, porośnięte murawami i wrzosowiskami. Zmiana koloru wydm związana jest z rosnącą ilością substancji organicznej. Temperatura i wilgotność podłoża wpływają na prędkość przemieszczania się wydm.
Słowiński Park Narodowy obejmuje przymorskie jeziora Gardno, Dołgie Duże, Dołgie Małe i Łebsko. Gardno powstało około 5 tysięcy lat temu, gdy mierzeja odcięła jezioro od morza. Łebsko zostało utworzone przez podniesienie się poziomu morza. W obu jeziorach występuje cofka, która występuje, gdy na morzu są sztormy. Na Gardnie uprawia się windsurfing i żeglarstwo, a na Łebsku można pływać kajakiem. W ich ekosystemach można spotkać różnorodne gatunki ryb, wędkowanie jest dozwolone.
Jeziora Dołgie Małe i Dołgie Duże w Słowińskim Parku Narodowym są objęte ochroną ścisłą. Powstały one przez odcięcie zatoki jeziora Gardno przez wydmy. Obie te zbiorniki są bezodpływowe. Na południowym brzegu jeziora Dołgie Małe znajduje się pas torfowiska przejściowego, gdzie rośnie m.in. owadożerna rosiczka okrągłolistna. Na jeziorze Dołgie Duże zaobserwowano rzadkie gatunki takie jak zostera morska i noskownica europejska, uznawane za zagrożone.
W Parku zarejestrowano 260 gatunków ptaków, które lęgną się, zimują lub przelatują przez te tereny. Można tu spotkać żurawie, puchacze, ohary, orły przednie, orliki krzykliwe, kanię rudą i nawet rzadkiego flaminga różowego. Park jest również domem dla wielu owadów, w tym chronionych gatunków jak koziróg bukowiec czy tęcznik mniejszy. W jeziorach parku występuje omułek jadalny, tworzący skupiska podwodne, oraz rzadka szczeżuja wielka. Na plażach słowińskich zamieszkuje zmieraczek plażowy, który odżywia się martwą materią organiczną i odgrywa ważną rolę w ekosystemie. W lasach żyje dużo jeleni, zaobserwowano trzy watahy wilków. Sporadycznie pojawiają się łosie.
W Parku zarejestrowano 260 gatunków ptaków, które lęgną się, zimują lub przelatują przez te tereny. Można tu spotkać żurawie, puchacze, ohary, orły przednie, orliki krzykliwe, kanię rudą i nawet rzadkiego flaminga różowego. Park jest również domem dla wielu owadów, w tym chronionych gatunków jak koziróg bukowiec czy tęcznik mniejszy. W jeziorach parku występuje omułek jadalny, tworzący skupiska podwodne, oraz rzadka szczeżuja wielka. Na plażach słowińskich zamieszkuje zmieraczek plażowy, który odżywia się martwą materią organiczną i odgrywa ważną rolę w ekosystemie. W lasach żyje dużo jeleni, zaobserwowano trzy watahy wilków. Sporadycznie pojawiają się łosie.
Zusammenfassung
Die Dünen auf der Slowinzischen Naturschutzgebiet, wie der Góra Łącka und die Wydma Czołpińska, sind bewegliche Geländeformationen. Sie bewegen sich auf einer Strecke von fünf Kilometern zwischen dem Łebsko-See und der Ostsee mit einer Geschwindigkeit von zwei bis zehn Metern pro Jahr. Der Wind, der von Westen nach Osten über den sanften Hang weht, schiebt den Sand vor sich her, der beim Erreichen des Gipfels an der windabgewandten steilen Seite abfällt. Stürme in der Ostsee mit starken Winden verursachen die größten Veränderungen in der Landschaft. Die Dünenbewegung begann im 16. Jahrhundert aufgrund von Baumfällungen und der Zerstörung der Küstenvegetation. Die Dünen werden in Weiß, Grau und Braun unterteilt. Die weißen Dünen liegen am nächsten zum Meer, sind beweglich und spärlich bewachsen, hauptsächlich mit Gräsern. Die grauen Dünen sind teilweise stabilisiert und mit Vegetation wie Grasfluren und Heidekrautgebieten bewachsen. Die Veränderung der Farbe der Dünen steht im Zusammenhang mit zunehmender organischen Substanz. Die Temperatur und Feuchtigkeit des Bodens beeinflussen die Geschwindigkeit der Dünenbewegung.
Der Slowinzische Naturschutzgebiet umfasst die Küstenseen Gardno, Dołgie Duże, Dołgie Małe und Łebsko. Gardno entstand vor etwa 5.000 Jahren, als die Nehrung den See vom Meer abschnitt. Łebsko entstand durch den Anstieg des Meeresspiegels und Überflutung der Küstenwiesen. In beiden Seen tritt während des Herbstes eine Brackwasserinvasion auf. Stürmische Winde aus der Ostsee führen zu einer geringen Salzgehalt in den Seegewässern und zeitweiser Anstieg des Wasserstandes.
Der Gardno-See hat eine Fläche von knapp 2.500 Hektar, Łebsko ist mit über 7.000 Hektar das drittgrößte See in Polen. Auf beiden Seen sind Wassersportarten wie Windsurfen und Segeln auf dem Gardno-See sowie Kajakfahren auf dem Łebsko-See möglich. Angeln ist in beiden Seen erlaubt. Sowohl Süßwasser- als auch Meeresfische kommen in den Seen des Nationalparks vor. Umgekehrt sind auch Süßwasserfische in den Küstengewässern der Ostsee vorhanden. Es gibt auch sogenannte Amphihaline Fischarten, die einen Teil ihres Lebens im Meer und einen Teil in Binnengewässern verbringen, wie Lachs, Forelle und Aal. Im Uferbewuchs des Nationalparks leben auch Hirsche und Wildschweine.
Im Park gibt es 260 Vogelarten, von denen die meisten im Park brüten, andere überwintern oder passieren das Gebiet. Hier findet man Kraniche, Uhus, Brandgänse und viele andere Arten. Ein spektakuläres Ereignis ist die zeitweise Konzentration von Kraniche.
