Cmentarz w Lubuniu

Autor: Aleksandra Krasucka

Na ewangelickim cmentarzu w Lubuniu pod Słupskiem zachowało się kilkadziesiąt żeliwnych krzyży. Znaczą one życie ludzi żyjących w XIX i na początku XX wieku. Na jednym można odcyfrować gotycki napis: „Was Gott tut, ist es wohlgetan”. (To, co Bóg czyni, jest dobre). Jest w tym jakieś prawdziwie chrześcijańskie poddanie się woli Bożej i zaufanie wobec Bożej Opatrzności.

Żelazo lane Pliniusza Starszego

Sztukę wytwarzania odlewów żeliwnych znali już starożytni. Pisze o tym na przykład w swej Historiae naturalis Pliniusz Starszy. Z żelaza lanego, jak wówczas mówiono, w ciągu wieków wytwarzano kule i lufy armatnie, rury kanalizacyjne, pomniki, płyty ozdobne, elementy architektoniczne, wreszcie odlewy przemysłowe. Swoją obecną nazwę żeliwo zyskało w XVIII wieku. Było stosunkowo tanim, a przy tym trwałym materiałem, które znalazło szerokie zastosowanie w czasach rewolucji przemysłowej[1]. Używano go również w sztuce cmentarnej. Wytwarzaniem żeliwnych krzyży zajmowały się ludwisarnie. Krystyna Mazurkiewicz-Palacz odkryła w Smołdzinie, Klukach i Objeździe oraz w Kobylnicy na starych krzyżach sygnatury Burowa i Hartmanna – ludwisarzy, których zakłady mieściły się w dzisiejszym  Słupsku[2].

Żeliwne krzyże

Krzyże żeliwne stały się popularne już w pierwszej połowie XIX wieku. Mogły być pełne lub ażurowe. Te pierwsze to odlewy opatrzone gotową inskrypcją: imieniem, nazwiskiem, datami, które znaczą życie każdego człowieka na awersie, oraz cytatem, najczęściej pochodzącym z Biblii, na rewersie. Czasami przy nazwisku pojawiają się określenia pełnionego zawodu lub funkcji społecznej zmarłego[3]. Krzyże, choć podobne wymiarami, mają bardzo różnorodne ozdoby wieńczące belkę pionową, ramiona i podstawę. Zakończenia nawiązują do form znanych z architektury – są to rozety, maswerki czy palmety, a nad inskrypcjami pojawiają się często płaskorzeźby przedstawiające skrzyżowane gałązki palm, wieńce lub dłonie w uścisku. Podstawy krzyży natomiast dekorowano często figurami aniołów. Czasami do istniejącego już krzyża przytwierdzano żeliwną prostokątną tabliczkę z informacjami na temat kolejnej pochowanej osoby.

Rzadziej spotyka się krzyże ażurowe. Te na skrzyżowaniu belek zawierają miejsce na owalną porcelanową tabliczkę z inskrypcją mówiącą o zmarłym. Kwatery otaczano często płotkami z metalowych sztachet lub ogrodzeniami, będącymi kombinacją żeliwnych i kamiennych elementów.

Cmentarz w Lubuniu

Ścięte dęby

Inną formą pomników grobowych są kamienne lub betonowe cokoły, formowane na kształt pnia dębu z widocznym rysunkiem kory, miejscami po ściętych gałęziach i wijącymi się młodymi gałązkami z liśćmi i żołędziami. Cokoły te stanowiły podporę dla kamiennych (marmurowych lub granitowych) tabliczek z inskrypcją[4]. Kilka takich nagrobków ostało się również w Lubuniu.

Cmentarz ten został założony na wyniesieniu przy kościele, a jego granice znaczy kamienno-ziemny wał. Nekropolia zachowała swoje pierwotne rozplanowanie, w części od strony drogi jest współczesnym polskim cmentarzem katolickim. Stare nagrobki znajdują się w głębi. Większość z nich jest w dobrym stanie, przeważnie posiadają też inskrypcje. Cmentarz w Lubuniu, obok podobnych obiektów w Podwilczynie, Widzinie i Damnicy, pretenduje do miana chronionego na mocy ustawy o ochronie zabytków[5].

Warto również zwrócić uwagę na obecny kościół w Lubuniu. Jest to zaadoptowany zwykły parterowy murowany dom. O tym, że budynek pełni rolę świątyni, mówi jedynie umieszczony na dachu krzyż i ganek, z którego wyrastają dwie obłożone marmurem kolumny.

Ryże zygmunty

kowale bezskrzydłe, trumniaki, łącodupce

[6] Stanisław Czachorowski, Ryże zygmunty, środki odmładzające, synantropizacja i długi seks pod lipą, https://profesorskiegadanie.blogspot.com/search?q=ry%C5%BCe+zygmunty  [dostęp: 01.05.23]