Góra Chełmska

Autor: Aleksandra Krasucka

Pasmo morenowych wzgórz w obrębie obecnego Koszalina powstało w wyniku zlodowacenia bałtyckiego. Wzniesienia od morza w linii prostej dzieli osiem kilometrów. Dziś porasta je las bukowo-dębowy, w którym spotkać można również daglezje, modrzewie, świerki i sosny. Średni wiek tych drzew to około 75 lat. Na północnych stokach Góry Chełmskiej znajduje się rezerwat „Bielica”, gdzie rosną 160-letnie sosny. Najwyższym wzgórzem pasma jest Krzyżanka, wznosząca się na wysokość 136 m n.p.m. Obok niej znajdują się Krzywogóra, Leśnica i Lisica.

Tajemnice Góry Chełmskiej

W XIX wieku na Górze Chełmskiej funkcjonowała restauracja, wytyczono trasy narciarskie i saneczkowe, była nawet niewielka skocznia. W latach 20. XX wieku powstał tu stadion sportowy wraz z kortami tenisowymi. Służył on koszalinianom do 1970, kiedy oddano do użytku nowy stadion „Gwardia”. Dziś na Górze Chełmskiej funkcjonuje Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy oraz park linowy.

Pierwsza wzmianka pochodząca z 1214 roku nazywa górę Cholin, co ma oznaczać Chełm. W źródłach niemieckich stosuje się nazwę Gollenberg. W 1947 roku wprowadzono oficjalnie nazwę Gołogóra, zastępując nią niemiecką Gollen Berg. W monumentalnej „Historii Pomorza” Górę Chełmską konsekwentnie uważa się za granicę, dzielącą Pomorze na część zachodnią, zamieszkałą głównie przez ludność niemieckojęzyczną i na część wschodnią, gdzie mieszkali Słowianie, Kaszubi i Polacy.

Na Krzyżance odkryto zarys wczesnośredniowiecznej budowli, która, być może, była pogańską świątynią. Wokół budowli znaleziono osiem jam paleniskowych i dwa paleniska oraz wiele kości zwierzęcych, co może świadczyć o składaniu tu ofiar. W czasach chrześcijańskich na Krzyżance istniała kaplica poświęcona Najświętszej Marii Pannie. Miejsce to stało się popularnym miejscem pielgrzymkowym, zwłaszcza od czasu, gdy w 1399 papież nadał jej prawo odpustu zupełnego[1]. Na Górze Chełmskiej powstał cmentarz, gdzie chowano i pątników, i mieszkańców Koszalina, a z uwagi na ograniczenia miejsca stosowano na nim pochówek wtórny, co znaczy, że na miejscu starych grobów powstawały nowe. Według Paula Schulza, przedwojennego nauczyciela z Koszalina, regionalisty i archeologa-amatora, kaplica pełniła również funkcje nawigacyjne. Za dnia statki mogły kierować się jej widoczną  z daleka sylwetką, w nocy zaś światłem świec, wydobywającym się na zewnątrz przez specjalny otwór w szczytowej ścianie. Po 1534, kiedy sejm stanów pomorskich zwołany do Trzebiatowa, zdecydował o wprowadzeniu religii ewangelickiej na Pomorzu, zabroniono kultu maryjnego. Kaplica, którą próbowano powiększyć i przebudować, spłonęła[2].

Szensztat

Dziś na Górze Chełmskiej znajduje się sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej, prowadzone przez Szensztacki Instytut Sióstr Maryi.  

Schönstatt jest nazwą dzielnicy miasta Vallendar nad Renem, niedaleko Koblencji. W średniowieczu istniał tu klasztor augustianek z bazyliką poświęconą Maryi. Do dziś z tego kompleksu pozostała jedynie wieża. Do klasztoru należała kaplica cmentarna pod wezwaniem świętego Michała Archanioła. Wiele razy była niszczona, ale zawsze odbudowywana. W 1901 roku teren ten przejęli księża pallotyni, którzy zbudowali w 1911 nowy gmach (dziś mieści się w niej Wyższa Szkoła Teologiczna), gdzie następnie przenieśli szkołę misyjną z Ehrenbreinstein. Kierownikiem duchowym młodych kleryków został o. Józef Kentenich. Swoją ideę wychowawczą zawarł w słowach: „Chcemy się uczyć, pod opieką Maryi wychowywać się na mocne, wolne, kapłańskie charaktery”. Kaplicę cmentarną wybrał na serce ruchu szensztackiego. W 1915 roku do kaplicy dotarła litografia Luigiego Corsia, nazywana pierwotnie „Refugium peccatorum”, czyli „Ucieczka grzesznych”. W Szensztacie obraz Maryi z Dzieciątkiem nazwano Matką Trzykroć Przedziwną. Istotą ruchu szensztackiego, który rozprzestrzenił się na cały świat, jest zawierzenie Maryi, zawarcie z nią przymierza miłości i próba naśladowania jej w codzienności.

W czasie wojny o. Kentenich został aresztowany przez Gestapo i uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau[3]. Tam zetknął się z przyszłym biskupem koszalińsko-kołobrzeskim, Ignacym Jeżem. Ten po wojnie wielokrotnie zwracał się z prośbą o przekazanie Kościołowi Góry Chełmskiej, jako dawnego miejsca odpustowego i pątniczego. Jednak przez 18 lat spotykał się z odmową władz miejskich i wojewódzkich. Dopiero w 1990 roku Góra Chełmska stała się własnością Kościoła katolickiego. Siostry szensztackie z Koszalina zbudowały na Górze Chełmskiej sanktuarium, które jest jedną z ponad dwustu replik kapliczki z Schönstattu. W 1991 roku pobłogosławił ją św. Jan Paweł II. Dziś siostry budują centrum pielgrzymkowo-turystyczne wokół wieży widokowej na Górze Chełmskiej.

Wieża ta powstała w  1888 roku, mierzy 31,5 metra, a aby dostać się na pomost widokowy, trzeba pokonać 140 stopni. Ze względu na to, że średnica wieży to niespełna 5 metrów, schodki są bardzo strome. Budowlę tę ironicznie nazywano czasem kominem Góry Chełmskiej[4].