Łeba. Małe miasteczko i wielka historia

Łeba położona jest między jeziorami Łebsko i Serbsko. Od morskiego brzegu oddalona jest o około dwóch kilometrów. Na zachód od miasteczka rozciąga się Słowiński Park Narodowy. Od Bałtyku jezioro Łebsko dzieli wąski pas lądu zwany Mierzeją Łebską. Znajdują się na niej ruchome wydmy – Góra Łącka, Sowie Góry i wydma Czołpińska. Na wschodzie przedłużeniem Mierzei Łebskiej jest Mierzeja Sarbska, oddzielająca jezioro Sarbsko od morza.   

W chwili pierwszej lokacji na prawie polskim Łeba należała zapewne do któregoś z przedstawicieli możnowładczego pomorskiego rodu Święców. W 1309 roku Łebą, jak i całym Pomorzem Gdańskim, zawładnęli Krzyżacy, w czym Święcowie walnie im dopomogli. W 1357 osada rybacka otrzymała prawa miejskie. Nazywała się wtedy Lebomünde. Zwierzchnictwo Święców wygasło, a Krzyżacy ostatecznie utracili władzę nad tymi terenami po wojnie trzynastoletniej. Później miasteczko dzieliło losy Ziemi Lęborskiej, która była lennem książąt zachodniopomorskich. Po śmierci Bogusława X na krótko trafiła pod bezpośrednie panowanie królów polskich. W 1657 roku dostała się jednak we władanie Brandenburgii[1], a następnie jej spadkobierców – Królestwa Prus, a później II Rzeszy Niemieckiej.

Osada od zarania swojego istnienia musiała zmagać się z nieprzychylnymi siłami przyrody. Otwarte morze, atakujące południowy brzeg, uniemożliwiało zbudowanie portu. Rzeka raz po raz wylewała, przesuwając swoje koryto ku zachodowi i zagrażając istnieniu osady. Wrogiem mieszkańców był wędrujący piasek z wydm mierzei, który zasypywał pola uprawne i siedziby ludzkie. Kroniki z lat 1396, 1441, 1467 i 1497 notują ogromne powodzie. 11 stycznia 1558 roku potężny sztorm na Bałtyku spowodował powódź, która wyrządziła tak wielkie zniszczenia, iż mieszkańcy zdecydowali się przenieść swoje miasto o około dwa kilometry na południowy wschód. W 1570 roku następny atak morza zmusił ostatnich mieszkańców do przeniesienia się do nowej Łeby, a opuszczone sadyby wkrótce całkowicie pochłonął piasek wydmowy. W 1590 roku zburzono kościół św. Mikołaja, który stał w centrum średniowiecznego miasteczka. Do dziś zachował się jedynie fragment muru tej budowli.

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP jest jedynym zabytkiem Łeby. Przy jego budowie w 1683 roku zostały częściowo wykorzystane materiały pochodzące ze zniszczonego kościoła św. Mikołaja. Szczególnie godne uwagi są organy, chrzcielnica, ołtarz i złocona figurka św. Barbary, który pochodzi jeszcze z kościoła św. Mikołaja.  Znajduje się w nim również cenny obraz Maxa Pechsteina (niemieckiego ekspresjonisty, który po I wojnie mieszkał w Łebie), przedstawiający Madonnę Orędowniczkę [2].

W końcu XVIII wieku powstał plan zbudowania dużego portu na jeziorze Łebsko. W tym celu przekopano kanał przez mierzeję. 4 marca 1799 fale morskie całkowicie zniweczyły pracę, rozniosły zgromadzone zapasy drewna i wyrzuciły na ląd statki. Łebianie byli zmuszeni zaniechać budowy, uznając przedsięwzięcie za nierealne.

Dom przy ulicy Kościuszki 86 (wtedy jeszcze Haupt Strasse 18 – główna ulica Łeby) był własnością kupca i konsula Johanna Mampego. Do dnia dziś na jego fasadzie zachował się łaciński napis o treści: „Deus protector et auditor meus. Johann Mampe 18 lipca 1723”.

W Łebie zachował się taras widokowy o nazwie Góra Mampe. (Łebianie mówią: „Mampe-Dune”, co znaczy: „wydma Mampego”, nazwana tak od nazwiska ówczesnego burmistrza). Z wydmy tej w okresie napoleońskim kontaktowano się ze statkami szmuglującymi deficytowe towary. Dzięki przemytowi nastąpiło ożywienie gospodarcze miasta.

Napoleon po zwycięstwach nad Austria i Prusami w 1806 roku narzucił Europie blokadę kontynentalną. Jej celem było odcięcie Wielkiej Brytanii od rynków zbytu i dostaw surowców. Napoleon liczył, że złamie to gospodarkę angielską i skłoni Brytyjczyków do ustępstw. System ten objął Francję i jej państwa wasalne – Królestwo Włoch, kraje Związku Reńskiego, Królestwo Neapolu, Holandię i Hiszpanię. W wyniku pokoju w Tylży w lipcu 1807 roku do blokady przystąpiły także Rosja i Prusy. Przyłączyło się nowo powstałe Księstwo Warszawskie, a następnie również Austria, Portugalia i Dania. W 1810 roku częścią systemu kontynentalnego stała się także Szwecja – jej udział w blokadzie był warunkiem zawarcia pokoju z Cesarstwem. Państwom, które nie chciały dostosować się do rygorów systemu kontynentalnego, Napoleon otwarcie groził wojną. Egzekwowanie blokady stało się podstawą francuskiej polityki zagranicznej od 1806 roku i zmusiło wszystkie kraje kontynentu do opowiedzenia się po jednej ze stron w konflikcie francusko-brytyjskim.

Blokada była notorycznie łamana, ponieważ jej wprowadzenie przyniosło duże straty krajom kontynentu. Uczestniczące w blokadzie państwa utraciły możliwość legalnego importu brytyjskich towarów. Brytyjski rynek zbytu też został przed nimi zamknięty. Wymiana handlowa z Francją w większości przypadków nie była w stanie zrównoważyć tych strat, zwłaszcza że Cesarstwo narzucało innym krajom niekorzystne traktaty handlowe, których jedynym celem było uzyskanie rynków zbytu dla francuskiego eksportu.

Wobec tego pomiędzy Wielką Brytanią a kontynentem kwitł nielegalny handel.  Francja nie była w stanie go zlikwidować z powodu hegemonii marynarki brytyjskiej na morzach, a także korupcji własnych urzędników, którzy mieli pilnować przestrzegania embarga. Towary przemycano do Europy głównie przez Półwysep Iberyjski, Holandię oraz wyspy pozostające pod kontrolą Brytyjczyków i ich sojuszników, a więc Maltę, Helgoland i Sycylię. Częstą praktyką stosowaną przez załogi statków handlowych było wywieszanie neutralnej bandery i fałszowanie dokumentów statku, aby zmylić władze i móc prowadzić handel w europejskich portach.